S T U D I A N A D B E Z P I E C Z E Ń S T W E M

Oryginalna praca badawcza

Patryk Pokwicki

Uniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń patryk_pokwicki@wp.pl

EWOLUCJA ODDZIAŁÓW PREWENCJI

ORAZ SAMODZIELNYCH PODODDZIAŁÓW PREWENCJI

POLICJI W LATACH 1990–2016

EVOLUTION OF POLISH RIOT POLICE BETWEEN 1990–2016

Zarys treści: Protesty społeczne, imprezy masowe podwyższonego ryzyka, wizyty przedstawicieli obcych państw to wydarzenia wymagające zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego. W tym celu utworzono specjalne jednostki Policji, za jakie należy uznać oddziały i samodzielne pododdziały prewencji. Są to jednostki organizacyjne o cha- rakterze pododdziałów zwartych wykonujące zadania związane m.in. z zabezpieczeniem imprez masowych i manifestacji oraz ochroną bezpieczeństwa i porządku publicznego w sytuacjach kryzysowych. W artykule przedstawiono ewolucję tych jednostek w latach 1990–2016, ze szczególnym uwzględnieniem zmian w strukturze organizacyjnej oraz eta- towej.

Słowa kluczowe: policja, oddziały prewencji, pododdziały zwarte, prewencja

Key words: police, riot police, prevention

Problematyka oddziałów i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji nie była objęta szczegółowymi badaniami. Jedną z niewielu publikacji na ten temat jest wspólna praca Roberta Sochy, Arkadiusza Letkiewicza i Przemysława Guły pt. Poli- cyjne oddziały i pododdziały zwarte w Polsce. Historia i teraźniejszość wydana przez Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie1. Oddziały prewencji wchodzą w skład Policji jako jednostki wyodrębnione2, stanowiące odwód Komendanta Głów- nego Policji. Liczba funkcjonariuszy pełniących służbę w tych jednostkach to blisko

———————

1R. Socha, A. Letkiewicz, P. Guła, Policyjne oddziały i pododdziały zwarte w Polsce. Historia

i teraźniejszość, Szczytno 2010.

2A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, Policje Unii Europejskiej, Warszawa 2011, s. 109.

Ewolucja oddziałów prewencji oraz samodzielnych pododdziałów prewencji Policji… 135

rownikiem tych jednostek organizacyjnych był dowódca oddziału, który w zależności od stanu etatowego miał stopień podpułkownika, majora lub kapitana. Warto zwrócić uwagę, że w przeciwieństwie do innych jednostek organizacyjnych oddziały prewencji zachowały w tamtych czasach wojskowe oznaczenia stopni8. Taki stan rzeczy trwał do 27 lipca 1997 r., kiedy to minister spraw wewnętrznych i administracji, wydając roz- porządzenie, ujednolicił stopnie służbowe we wszystkich jednostkach Policji9.

W latach dziewięćdziesiątych dochodziło do częstych zmian aktów prawnych. W zarządzeniu nr 6 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 czerwca 1992 r. w spra- wie organizacji komend i komisariatów Policji oraz lokalnych posterunków Policji określono, że decyzja o utworzeniu oddziałów prewencji należała do właściwego miejscowo komendanta wojewódzkiego Policji i podlegała zatwierdzeniu przez Ko- mendanta Głównego. Jednostki o tym charakterze tworzono jedynie na terenie wybra- nych komend wojewódzkich o największym stanie etatowym10. Oddziały prewencji nadal były rozlokowane w 22 miastach wojewódzkich, jednak z nowego zarządzenia zniknęła informacja o tworzeniu takiej jednostki przy Wyższej Szkole Policji w Szczytnie. Ponadto Komendant Główny wprowadził tzw. oddziały bazowe w War- szawie, Łodzi, Poznaniu, Wrocławiu, Katowicach i Rzeszowie, które miały tworzyć zaplecze techniczne i organizacyjne dla koncentracji oddziałów prewencji, np. Oddział Prewencji Policji w Łodzi stanowił bazę dla jednostki bydgoskiej i toruńskiej. Kon- centracja w oddziałach bazowych następowała na polecenie komendanta głównego lub dyrektora biura prewencji z upoważnienia komendanta głównego. Łączna liczba etatów w oddziałach prewencji wynosiła wówczas 6884, czyli niewiele więcej niż obecnie, nie uwzględniano jednak funkcjonariuszy odbywających w zastępstwie za- sadniczą służbę wojskową11. Kolejne zarządzenie zostało wydane przez Komendanta Głównego Policji 23 czerwca 1995 roku i od razu można zauważyć, że zniknął zapis o tworzeniu oddziałów bazowych, zmalała również liczba etatów – do 6398. W za- łączniku nr 12 tego zarządzenia określono także szczegółowy zakres działania OPP, w tym zadania, które merytorycznie nie zmieniły się do dnia dzisiejszego12. Zarzą- dzenie z czerwca 1995 roku było dwukrotnie zmieniane, w wyniku czego zwiększo- no liczbę etatów do 6430, za sprawą powiększenia liczby funkcjonariuszy we wro- cławskim oddziale prewencji13. Co ciekawe, pod koniec roku 1996 w kolejnym akcie prawnym Komendant Główny Policji przywrócił poprzedni stan etatowy, za- bierając 32 stanowiska z Oddziału Prewencji Policji we Wrocławiu14.

———————

8Zarządzenie nr 11/90 Komendanta Głównego Policji z dnia 7 listopada 1990 r. zmieniające za- rządzenie w sprawie organizacji komend wojewódzkich i rejonowych oraz komisariatów Policji.

9Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 czerwca 1997 r. w sprawie umundurowania policjantów (Dz.U. 1997, nr 74, poz. 466 z późn. zm.).

10Zarządzenie nr 6/92 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 czerwca 1992 r. w sprawie organi- zacji komend i komisariatów Policji oraz posterunków Policji lokalnej.

11Zarządzenie nr 8/92 Komendanta Głównego Policji z dnia 29 czerwca 1992 r. w sprawie organi- zacji oddziałów prewencji i pododdziałów antyterrorystycznych Policji.

12Zarządzenie nr 14 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 czerwca 1995 r. w sprawie organi- zacji oddziałów prewencji i pododdziałów antyterrorystycznych Policji.

13Zarządzenie nr 29/96 Komendanta Głównego Policji z dnia 30 sierpnia 1996 r. zmieniające zarzą- dzenie w sprawie organizacji oddziałów prewencji i pododdziałów antyterrorystycznych Policji.

14Zarządzenie nr 33/96 Komendanta Głównego Policji z dnia 4 listopada 1996 r. w sprawie orga- nizacji oddziałów prewencji i pododdziałów antyterrorystycznych Policji.

Ewolucja oddziałów prewencji oraz samodzielnych pododdziałów prewencji Policji… 137

ły jednostkami o mniejszym normatywie etatowym: od 120 do 33917. SPPP utwo-

rzono w następujących miastach: Bielsko-Biała, Bydgoszcz, Częstochowa, Kielce, Legnica, Lublin, Opole, Płock, Radom, Toruń, Zielona Góra, natomiast OPP funkcjo- nowały w Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Łodzi, Olsztynie, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Warszawie i Wrocławiu18. W zarządzeniu z 2002 roku zmie- niono niektóre przepisy dotyczące oddziałów prewencji. W wyniku zmian zlikwido- wano możliwość tworzenia komórek o nazwie orkiestra oraz sekcja muzyczna, chyba że tak stanowiły inne przepisy, a zgodę na to wyraził Komendant Główny Policji. Zmieniono również normatyw etatowy oddziału prewencji z 340 na 240 i samodziel- nego pododdziału prewencji ze 120 na 115 oraz komórki o nazwie drużyna z wcze- śniejszego 6–12 do 4–1219.

W kolejnym zarządzeniu w sprawie zasad organizacji i zakresu działań jednostek Policji zmieniono nieco zadania oddziałów i pododdziałów prewencji. Nie było zapi- sów o wspieraniu jednostek terenowych w działaniach patrolowych oraz organizacji szkoleń dla funkcjonariuszy20. Zarządzenie to było czterokrotnie zmieniane, jednak nie miało to wpływu na organizację i zakres zadań jednostek omawianych w artykule.

W 2007 r. Komendant Główny Policji wydał kolejne zarządzenie, które z licznymi zmianami obowiązuje do dziś. Jedna z ważniejszych zmian dotyczyła kwestii tworze- nia lub likwidacji oddziałów i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji. W po- przednich zarządzeniach taki obowiązek nakładano na właściwego miejscowo komen- danta wojewódzkiego Policji, natomiast w zarządzeniu nr 1041 przeniesiono ten obowiązek na Komendanta Głównego. Zgodnie z zarządzeniem w OPP można two- rzyć komórki o nazwie: kompania, pluton, drużyna, zespół, załoga oraz stanowisko samodzielne, natomiast w SPPP: sekcja, pluton, drużyna, zespół i stanowisko samo- dzielne, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej. Normatyw etatowy OPP nie zmienił się i nadal wynosił 240, natomiast SPPP według treści obniżył się ze 120 do 15 etatów21. To był jednak błąd, który został poprawiony obwieszczeniem Komendan- ta Głównego, a prawidłową liczbą było 11522. Liczebność komórki ustalono w nastę-

———————

17Zarządzenie nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 20 marca 2000 r. w sprawie szczegóło- wych zasad organizacji i zakresu działania komend, komisariatów i innych jednostek organiza- cyjnych Policji (Dz.Urz. KGP 2001, nr 2, poz. 14, z późn. zm.).

18Decyzja nr 295 Komendanta Głównego Policji z dnia 29 grudnia 2000 r. w sprawie utworzenia oddziałów prewencji Policji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji (Dz.Urz KGP 2001, nr 2, poz. 21).

19Zarządzenie nr 2 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 marca 2002 r. zmieniające zarządze- nie w sprawie szczegółowych zasad organizacji i zakresu działania komend, komisariatów i in- nych jednostek organizacyjnych Policji (Dz.Urz KGP 2002, nr 5, poz. 23).

20Zarządzenie nr 25 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie szczegó- łowych zasad organizacji i zakresu działania komend, komisariatów i innych jednostek organi- zacyjnych Policji (Dz.Urz KGP 2003, nr 2, poz. 4).

21Zarządzenie nr 1041 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 września 2007 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji i zakresu działań komend, komisariatów i innych jednostek organizacyjnych Policji (Dz.Urz KGP 2007, nr 18, poz. 135).

22Obwieszczenie Komendanta Głównego Policji z dnia 15 kwietnia 2008 r. o sprostowaniu błędu (Dz.Urz. KGP 2008, nr 9, poz. 54).

Ewolucja oddziałów prewencji oraz samodzielnych pododdziałów prewencji Policji… 139

skutek zmian w 2000 roku, wprowadzających nowy typ jednostek organizacyjnych – samodzielne pododdziały prewencji Policji, zmieniły się nazwy części z wyżej wy- mienionych, jednak nadal było ich w sumie 22. Jednostki o stanie etatowym powyżej 240 stanowisk istniały jako OPP, natomiast poniżej – jako SPPP. Oddziały mieściły się w Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Łodzi, Olsztynie, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Warszawie i Wrocławiu, natomiast pododdziały w Bielsku- -Białej, Bydgoszczy, Częstochowie, Kielcach, Legnicy, Lublinie, Opolu, Płocku, Ra- domiu, Toruniu i Zielonej Górze26.

W 2003 r. doszło do jednej istotnej zmiany, mianowicie samodzielne pododdzia- ły mieszczące się w Bydgoszczy i Toruniu połączono w jedną jednostkę i powstał Oddział Prewencji Policji w Bydgoszczy liczący 240 etatów27.

W kolejnych latach przy wprowadzaniu decyzji zmieniających dochodziło do nie- wielkich zmian w liczbach etatów. Głównie dotyczyło to jednostek w Lublinie, która w 2007 r. liczyła 204 etaty (127 w 2000 r.) i Kielcach – 162 etaty (120 w 2000 r.)28. W 2009 r. Komendant Główny Policji wydał kolejny akt prawny regulujący zasady funkcjonowania OPP i SPPP. Głównym powodem, dla którego powstała ta decyzja, była potrzeba reorganizacji struktur pododdziałów zwartych z uwagi na likwidację służby kandydackiej, czyli zastępczej służby wojskowej odbywanej w jednostkach OPP i SPPP. Wymagało to zwiększenia etatów zawodowych w tych jednostkach. W wyniku zmian zwiększono liczbę kompanii w OPP Katowice z sześciu do siedmiu, a w Poznaniu i Krakowie z trzech do czterech. Zmniejszyła się natomiast liczba kom- panii w Warszawie, gdzie zamiast siedemnastu pozostało trzynaście takich komórek organizacyjnych29.

W 2010 r. ponownie zwiększono liczbę etatów w Lublinie – do 213 etatów i Kiel- cach – do 20630. Rok później jednostka lubelska została po raz kolejny powiększona – do 243 etatów, stając się oddziałem prewencji. Tyle samo stanowisk posiadały wówczas jednostki w Białymstoku, Bydgoszczy i Rzeszowie31. W 2015 r. taka sama

———————

26Decyzja nr 295 Komendanta Głównego Policji z dnia 29 grudnia 2000 r. w sprawie utworzenia oddziałów prewencji Policji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2001, nr 2, poz. 21).

27Decyzja nr 243 Komendanta Głównego Policji z dnia 13 października 2003 r. zmieniająca decy- zję w sprawie utworzenia oddziałów prewencji Policji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2003, nr 19, poz. 104).

28Decyzja nr 809 Komendanta Głównego Policji z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie utworzenia oddziałów prewencji Policji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2007, nr 21, poz. 158).

29Decyzja nr 359 Komendanta Głównego Policji z dnia 8 września 2009 r. w sprawie struktury or- ganizacyjnej i etatowej oddziałów prewencji Policji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2009, nr 12, poz. 61).

30Decyzja nr 132 Komendanta Głównego Policji z dnia 24 maja 2010 r. zmieniająca decyzję w sprawie struktury organizacyjnej i etatowej oddziałów prewencji Policji i samodzielnych pod- oddziałów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2010, nr 7, poz. 25) i Decyzja nr 346 Komendanta Głównego Policji z dnia 16 listopada 2010 r. zmieniająca decyzję w sprawie struktury organiza- cyjnej i etatowej oddziałów prewencji Policji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2010, nr 12, poz. 77).

31Decyzja nr 246 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 lipca 2011 r. w sprawie struktury orga- nizacyjnej i etatowej oddziałów prewencji Policji i samodzielnych pododdziałów prewencji Po- licji (Dz.Urz. KGP 2011, nr 6, poz. 43).

Ewolucja oddziałów prewencji oraz samodzielnych pododdziałów prewencji Policji… 141

Dowódca Oddziału (1),

Zastępca Dowódcy Oddziału (3),

Zespół Organizacji Służby (21),

Zespół Zaopatrzenia (7),

Zespół Transportu (8),

Zespół Łączności (8),

Zespół Szkolenia (8),

Zespół Kadr i Kontroli (5),

Zespół Medyczny (9),

Zespół Prewencji (3),

Kompania Prewencji (1034),

Kompania Wzmocnienia (86),

Najliczniejszymi komórkami we wszystkich jednostkach omawianych w artykule są kompanie i plutony prewencji. Decyzja KGP określa również strukturę tych ko- mórek. Na czele kompanii stoi dowódca, który ma jednego zastępcę. W kierowaniu kompanią pomagają im asystent oraz trzech referentów. Na kompanię prewencji składają się cztery plutony prewencji. Strukturę plutonu tworzą dowódca plutonu, trzech dowódców drużyn, sześciu referentów i dwunastu policjantów34.

Nadzór nad oddziałami i pododdziałami prewencji sprawuje Komendant Główny Policji. Podejmuje on decyzje o ich lokalizacji i stanowią one jego odwód centralny. To również KGP decyduje o koncentracji funkcjonariuszy kilku jednostek w ramach tych samych działań. W tym celu tworzy się operację policyjną – najbardziej za- awansowaną formę działań policyjnych. Dowódca oddziału prewencji podlega bez- pośrednio właściwemu miejscowo komendantowi wojewódzkiemu.

Reasumując, można stwierdzić, że analiza aktów prawnych regulujących działal- ność i strukturę organizacyjną jednostek zwartych Policji pokazuje, iż na przestrzeni ponad ćwierćwiecza ich funkcjonowania nie doszło do dużych zmian, szczególnie w kwestii zakresu obowiązków. Przez cały okres funkcjonowania tych jednostek do ich głównych zadań należało m.in. działanie w ramach operacji policyjnych, zabezpie- czeń imprez masowych i legalnych manifestacji oraz wspieranie jednostek terenowych w działaniach patrolowych. W początkowych latach częstotliwość występowania no- wych aktów prawnych była większa niż obecnie. Zmiany zachodzące w bieżącym stu- leciu dotyczyły głównie liczby etatów i tylko w niektórych przypadkach miały istotny wpływ na funkcjonowanie jednostek organizacyjnych. Takim przykładem może być połączenie pododdziałów w Bydgoszczy i Toruniu w oddział prewencji Policji, prze- niesienie SPPP w Zielonej Górze do Gorzowa oraz przekształcenie samodzielnych pododdziałów prewencji w Kielcach i Lublinie w oddziały prewencji. Po analizie ak- tów prawnych można stwierdzić, że wypracowano odpowiedni model działania tych jednostek, który sprawdza się w działaniu i nie wymaga większych zmian. Zmiany etatowe, do których dochodziło, miały charakter kosmetyczny, gdyż liczba etatów w jednostkach o charakterze pododdziałów zwartych na przestrzeni ponad 25 lat ule-

———————

34Decyzja nr 12 Komendanta Głównego Policji z dnia 22 stycznia 2016 r. w sprawie utworzenia, struktury organizacyjnej i etatowej oddziałów prewencji Policji oraz samodzielnych pododdziałów prewencji Policji (Dz.Urz KGP 2016, poz. 2).

Ewolucja oddziałów prewencji oraz samodzielnych pododdziałów prewencji Policji… 143

Zarządzenie nr 1041 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 września 2007 r. w spra- wie szczegółowych zasad organizacji i zakresu działań komend, komisariatów i in- nych jednostek organizacyjnych Policji (Dz.Urz. KGP 2007, nr 18, poz. 135).

Zarządzenie nr 361 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2009 r. zmieniające zarządzenie w sprawie szczegółowych zasad organizacji i zakresu działania ko- mend, komisariatów i innych jednostek organizacyjnych Policji (Dz.Urz. KGP 2009, nr 5, poz. 23).

Decyzja nr 252 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 1998 r. w sprawie po- wołania oddziałów prewencji i pododdziałów antyterrorystycznych Policji (Dz.Urz. KGP 1999, nr 9, poz. 55).

Decyzja nr 295 Komendanta Głównego Policji z dnia 29 grudnia 2000 r. w sprawie utworzenia oddziałów prewencji Policji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2001, nr 2, poz. 21).

Decyzja nr 243 Komendanta Głównego Policji z dnia 13 października 2003 r. zmieniają- ca decyzję w sprawie utworzenia oddziałów prewencji Policji i samodzielnych pod- oddziałów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2003, nr 19, poz. 104).

Decyzja nr 809 Komendanta Głównego Policji z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie utworzenia oddziałów prewencji Policji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2007, nr 21, poz. 158).

Decyzja nr 359 Komendanta Głównego Policji z dnia 8 września 2009 r. w sprawie struktury organizacyjnej i etatowej oddziałów prewencji Policji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2009, nr 12, poz. 61).

Decyzja nr 132 Komendanta Głównego Policji z dnia 24 maja 2010 r. zmieniająca decy- zję w sprawie struktury organizacyjnej i etatowej oddziałów prewencji Policji i sa- modzielnych pododdziałów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2010, nr 7, poz. 25).

Decyzja nr 346 Komendanta Głównego Policji z dnia 16 listopada 2010 r. zmieniająca de- cyzję w sprawie struktury organizacyjnej i etatowej oddziałów prewencji Policji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2010, nr 12, poz. 77).

Decyzja nr 246 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 lipca 2011 r. w sprawie struktu- ry organizacyjnej i etatowej oddziałów prewencji Policji i samodzielnych podod- działów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2011, nr 6, poz. 43).

Decyzja nr 6 Komendanta Głównego Policji z dnia 10 stycznia 2015 r. w sprawie struk- tury organizacyjnej i etatowej oddziałów prewencji Policji i samodzielnych podod- działów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2015, poz. 5).

Decyzja nr 305 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 września 2015 r. zmieniająca decyzję w sprawie utworzenia oddziałów prewencji Policji i samodzielnych podod- działów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2015, poz. 75).

Decyzja nr 12 Komendanta Głównego Policji z dnia 22 stycznia 2016 r. w sprawie utwo- rzenia, struktury organizacyjnej i etatowej oddziałów prewencji Policji oraz samo- dzielnych pododdziałów prewencji Policji (Dz.Urz. KGP 2016, poz. 2).

Obwieszczenie Komendanta Głównego Policji z dnia 15 kwietnia 2008 r. o sprostowaniu błędu (Dz.Urz. KGP 2008, nr 9, poz. 54).

Stan zatrudnienia na dzień 1 stycznia 2015 r., www.info.policja.pl/inf/organizacja/ stan-zatrudnienia/96946,Stan-zatrudnienia-na-dzien-1-stycznia-2015-r.html (dostęp: 12.03.2017).